(Μιά ακόμη σπουδαία εργασία του σπουδαστή του τμήματός μας Κωνσταντίνου Φ. :)
Ορθοδοξία και Επιστήμη
Εισαγωγικώς θα ήταν σκόπιμη μια σύντομη και επιγραμματική αναφορά στις ξεχωριστές έννοιες της χριστιανικής πίστης και της επιστήμης.
Έννοια και περιεχόμενο της χριστιανικής πίστης
Ως πρωταρχική έννοια «πίστη» νοείται η εμπιστοσύνη σε κάποιον και η βεβαιότητα για κάτι, τα οποία στηρίζονται σε αξιόπιστες μαρτυρίες. Η πίστη παρατηρείται σε όλες τις θρησκείες αποτελώντας τον συνδετικό κρίκο του πιστού με τον Θεό. Η χριστιανική πίστη ουσιαστικά και εννοιολογικά υπερβαίνει τις υπόλοιπες θρησκείες ανά της γης, αφού προϋποθέτει δύο πρόσωπα∙ εκείνο του πιστού χριστιανού, ο οποίος νοείται ως «εικόνα» του Θεού και εκείνο «του Θεού ζώντος» (Ματθ. 16-16), ο οποίος είναι το «πρότυπο».
Η χριστιανική πίστη δεν είναι θεωρητική γνώση ή πεποίθηση κάποιας αφηρημένης θρησκευτικής αλήθειας ή σπουδής. Είναι η απόλυτη βεβαιότητα για τις αλήθειες που διδάσκει η Εκκλησία, είναι η προσωπική συνάντηση και σχέση του πιστού με τον Θεό – μια σχέση ανεπιφύλακτης εμπιστοσύνης που όμοιά της είναι μόνο η σχέση παιδιού και γονιού. Οι αλήθειες της χριστιανικής πίστης περιέχονται συνοπτικά στο Σύμβολο της Πίστεως.
Κατά τον Απόστολο Παύλο είναι ακλόνητη η πεποίθηση για την πραγματική και βέβαιη ύπαρξη αγαθών που ελπίζουμε να αποκτήσουμε κάποτε ως πιστοί χριστιανοί και η βεβαιότητα γι’ αυτά που δεν βλέπουμε με τις ανθρώπινες αισθήσεις μας: «Έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων».
Ενώ ο μεγάλος Αϊνστάιν (ατομικός φυσικός, βραβείο Νόμπελ) σημείωνε: «Η θρησκεία μου έγκειται σ’έναν ταπεινό θαυμασμό προς το ανώτερο και απεριόριστο εκείνο πνεύμα, το οποίο αποκαλύπτεται στις πιο μικρές λεπτομέρειες που μπορούμε να συλλάβουμε με το αδύνατο και εύθραυστο πνεύμα μας»!
Έννοια και σκοπός της επιστήμης
Επιστήμη ονομάζεται η συστηματική και ενδελεχής μελέτη και έρευνα φαινομένων, γεγονότων και αντικειμένων που σχετίζονται με το φυσικό κόσμο (των ανθρωπίνων αισθή-σεων), αλλά και με τον ίδιο τον άνθρωπο ως ψυχοβιολογική οντότητα. Κίνητρο της επιστή-μης είναι η έμφυτη επιθυμία του ανθρώπου για τη γνώση της αλήθειας (των αισθήσεων).
Η γνωστική ικανότητα του ανθρώπου είναι ενέργημα και προϊόν της λογικής του δύναμης η οποία έχει ως επακόλουθό της τη δημιουργία της επιστήμης. Οι επιμέρους σκοποί της είναι:
ü Η επισήμανση των νόμων που διέπουν τη λειτουργία και τη σκοπιμότητα του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου.
ü Η γνώση των μηχανισμών που ρυθμίζουν τις ποικίλες εκφάνσεις της ζωής στον κόσμο.
ü Η ανακάλυψη μέσων και μεθόδων αντιμετώπισης του φυσικού κακού, των ασθε-νειών και του πόνου και σε ιδιαίτερες περιπτώσεις η αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας και υγείας των ανθρώπων που για πολλούς και διάφορους λόγους την έχασαν.
Σχέσεις χριστιανικής πίστης και επιστήμης
Καταρχήν πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν υπάρχει θέμα αντίθεσης ή σύγκρουσης μεταξύ τους. Είναι δύο μεγάλα πνευματικά μεγέθη αλληλοσυμπληρούμενα και όχι αλληλο-αποκλειόμενα. Έχουν αυτόνομες περιοχές ενδιαφερόντων και έρευνας. Ανταποκρίνονται σε διαφορετικές αξιολογικές ροπές και ανάγκες της ενιαίας ανθρώπινης ύπαρξης.
Η επιστήμη ερευνά τα μυστήρια της δημιουργίας, ασχολείται με το επιστητό, ενώ η (χριστιανική κυρίως) θρησκεία ασχολείται με το μυστήριο του Δημιουργού, το υπε-ραισθητό. Έχουν κοινή αφετηρία την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου και ουσιαστικά στοχεύουν στην κατάκτηση της αλήθειας και την εξασφάλιση της ευτυχίας του. Κρίνονται όμως (μαζί ή χωριστά), από το κατά πόσον οδηγούν τον άνθρωπο στον εξανθρωπισμό του ή στον απανθρωπισμό του.
Σε όλα τα πράγματα προηγείται η πίστη… Ποια τέχνη ή επιστήμη μπορεί κάποιος να μάθει, εάν πρώτα δεν αφοσιωθεί σ’ αυτή και δείξει εμπιστοσύνη στο δάσκαλό του; («Απάντων πραγμάτων η πίστις προηγείται… Ποίαν δε τέχνην ή επιστήμην δύναται τις μαθείν, εάν μη πρώτον επιδώ εαυτόν και πιστεύση τω διδασκάλω»), έλεγε ο Θεόφιλος Αντιοχείας (P.G. 6, 1036)! Επισφραγίζοντας με τον καλύτερο τρόπο τις άριστες σχέσεις χριστιανικής πίστης και επιστήμης.
Η τεχνολογία ως ευλογία Θεού («Ο Θεός είναι η πηγή της βεβαιότητας και η εγγύηση της επιστήμης», Ρ.Καρτέσιος – μαθηματικός και φιλόσοφος)
Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σύγχρονης εποχής είναι η ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας ιδιαίτερα. Η ανάπτυξη της επιστήμης (και της τεχνολογίας) είναι ευλογία Θεού, κυριολεκτικά και μεταφορικά! Χάρη στις τεχνολογικές εφαρμογές της επιστήμης βελτιώθηκαν οι συνθήκες της καθημερινής ζωής, εργασίας και διαβίωσης, ανακαλύφθηκαν αποτελεσματικές μέθοδοι αντιμετώπισης ασθενειών, εξαλεί-φθηκαν επιδημίες που μάστιζαν επί αιώνες την ανθρωπότητα, ενώ η επικοινωνία των ανθρώπων με τις νέες τεχνολογίες ιδιαίτερα (ηλεκτρονικός τύπος, τηλεόραση και διαδί-κτυο), έχει προσλάβει θαυμαστές διαστάσεις.
Όλα αυτά έχουν άμεση σχέση με τον χριστιανισμό αφού ο εκχριστιανισμένος ευρω-παϊκός πολιτισμός, στηριγμένος και στην αρχαία ελληνική σκέψη, ανέπτυξε τις επιστήμες και δημιούργησε τη σύγχρονη τεχνολογία. Πουθενά αλλού δεν παρατηρήθηκε ανάλογη ανάπτυξη και τεχνική εφαρμογή της επιστήμης σε τόση και τέτοια έκταση, όπως έγινε στη δυτική Ευρώπη την εποχή μετά την Αναγέννηση, ιδίως μετά τον 17ο αιώνα που καθιε-ρώθηκε η κλασική φυσική του Νεύτωνα αλλά και μετά τον 18ο οπότε πια συμβαίνει η λεγό-μενη «βιομηχανική επανάσταση».
Η ιστορία μας δείχνει ότι όπου σπέρνεται ο χριστιανικός λόγος, εκεί ενθαρρύνεται και η τεχνική πρόοδος. Ο χριστιανός εμπνέεται απ’ την Αγία Γραφή για να αξιοποιήσει την επιστημονική γνώση στις τεχνολογικές εφαρμογές της, έτσι ώστε να κατορθώσει τη μετάβαση απ’ τη δουλεία στην ελευθερία και απ’ την απανθρωπιά στην ανθρωπιά της επίγειας εικόνας του θεού στη γη, δηλαδή του ανθρώπου. Η βιοτική ευημερία μπορεί να είναι η ευλογία του θεού διαμέσου της τεχνολογίας μέχρι σήμερα.
Τεχνολογία: φάρμακο ή φαρμάκι;
Αυτή όμως είναι μόνο η μια όψη της επιστήμης (τεχνολογίας), η ορατή και φωτεινή. Δυστυχώς υπάρχει και η άλλη πλευρά, η σκοτεινή και αθέατη όψη της, η οποία έχει μετατρέψει την «ευλογία Θεού» σε «φάρμακο που έγινε φαρμάκι» και που έχει όχι μόνο θετικές ενέργειες, αλλά και παρενέργειες, παράγει επιθυμητά προϊόντα και ανεπιθύμητα υποπροϊόντα.
Για παράδειγμα, η ανακάλυψη της πυρηνικής ενέργειας από τη σύγχρονη φυσική στον 20ο αιώνα είχε ως αποτέλεσμα την τεχνολογική εφαρμογή της με δύο τρόπους: πολεμικά και ειρηνικά. Η ατομική βόμβα και η χρήση της στα 1945, ήταν η πρώτη πολεμική εφαρμογή της πυρηνικής ενέργειας. Η ειρηνική χρήση της αντίθετα, εξασφάλισε φθηνή ενέργεια στις χώρες που τη χρησιμοποιούν, άφθονη και χωρίς εξάρτηση από άλλες χώρες, περιορίζοντας δραστικά το ακριβό και με ημερομηνία λήξεως πετρέλαιο. Η οποία πάλι όμως έχει ως αποτέλεσμα τη μόλυνση του περιβάλλοντος από ραδιενεργά απόβλητα και έκλυση ραδιε-νέργειας!
Υπάρχουν δεκάδες μικρότερα ή μεγαλύτερα, αλλά το οικολογικό πρόβλημα (η μόλυνση και η σταδιακή καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος), είναι η σοβαρότερη παρενέργεια της ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας από την τεχνολογία. Έτσι, η χρήση των προϊόντων της επιστήμης (κυρίως η σύγχρονη τεχνολογία), μπορεί να αποβεί από πολλα-πλά ενεργητική και ευεργετική μέχρι επιβλαβής ή επικίνδυνη.
Ωστόσο, η επιστήμη δεν ευθύνεται για τις όποιες παρενέργειές της. Αποκλειστικός υπεύθυνος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος με την ηθική συμπεριφορά του και την κατάχρησή της. Από την άλλη, δε μπορεί να απαξιωθεί (πράγμα που πολλοί «ρομαντικοί» ευαγγελίζονται), καθόσον αυτό θα σήμαινε επιστροφή στις άθλιες συνθήκες ζωής και οπισθοδρόμηση στη βαρβαρότητα.
Η τεχνική πρόοδο και η ανάπτυξη των επιστημών πρέπει να είναι εργαλείο για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής και μέσα στα περιορισμένα πλαίσια της κοσμικής ζωής. Το σημαντικό για τον άνθρωπο είναι η ποιότητα της ζωής και η ορθή πορεία προς τον προορισμό του, που σύμφωνα με το χριστιανικό δόγμα είναι η πνευματική εξύψωση και η θέωσή του!
Ορθόδοξη πρόταση
Ναι στην ευρεία χρήση της επιστήμης (και δη της τεχνολογίας), όχι όμως στην κατάχρησή της. Το κλειδί βρίσκεται στα χέρια μας και λέγεται «ευθύνη». Η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να αποβαίνει σωτήρια για τον άνθρωπο, όταν στηρίζεται στην ηθική ευθύνη. Όταν η χρήση γίνεται με βάση την αγάπη (το θεμέλιο του χριστιανισμού), όταν αποβλέπει στο πραγματικό συμφέρον του ανθρώπου, τότε οι προοπτικές που διανοίγονται είναι αισιόδοξες. Ο χριστιανός στέκεται κριτικά απέναντι στην τεχνολογία. Αντιλαμβάνεται ότι αυτή έχει μεγάλη δύναμη και επιδρά στη ζωή του διαμορφώνοντας σε μεγάλο βαθμό ακόμη και τη συμπεριφορά του. Δεν υπερεκτιμά τις δυνατότητές της, δεν τη θεοποιεί, αλλά ούτε και την απορρίπτει. Κρίνει ανάλογα με τη χρήση της και είτε αποδέχεται τα επιτεύγματά της είτε τα καταδικάζει. Η Εκκλησία δεν είναι αντίθετη προς την τεχνολογική ανάπτυξη και την εξέλιξη της επιστήμης, αλλά θέτει ως προϋπόθεση μόνο τη σωστή χρήση της. Η δε επιστήμη οφείλει να λειτουργεί με ανθρώπινο πρόσωπο για χάρη του ανθρώπου και προς πλήρωση του πραγματικού της στόχου.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αντιπαρατέθηκε ποτέ στην εξέλιξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ούτε τις φοβήθηκε. Αντιθέτως χρησιμοποίησε πάντοτε την τεχνολογία. Απόδειξη τα μοναστήρια μας και τα όσα έργα και κειμήλια έχουν διασωθεί σ' αυτά. Έργα και εργαλεία μηχανικά, υδραυλικά, αρχιτεκτονικά, κλωστοϋφαντουργικά, ιατρικά. Οι όποιες επιφυλάξεις ή και αντιδράσεις κληρικών και λαϊκών αφορούν στον φόβο τους για τους επιστήμονες και τους τεχνολόγους εκείνους, για τους οποίους υπάρχει ο κίνδυνος να απανθρωποποιηθούν, να χάσουν την ψυχή τους και να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στην ανθρώπινη κοινωνία.
Πρωταρχικός τομέας καθημερινής επιστημονικής πρακτικής είναι η πληροφορική την οποία χρησιμοποιεί για το ποιμαντικό Της έργο, αλλά και για την καλύτερη εξυπηρέτηση των υπηρεσιών Της.
Πληροφορική: ναυαρχίδα των επιστημών του 21ου αιώνα
Ο τεράστιος όγκος των διατιθεμένων πληροφοριών και η ευκολία πρόσβασης σ' αυτές δια των ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι πρωτοφανής στην πορεία της ανθρωπότητας. Η εξέλιξη αυτή είναι κατ' αρχήν θετική, αφού οι πολλές αυτές γνώσεις διασπείρονται σε όλη την Οικουμένη, με πολύ περισσότερη πάντως αξιοποίηση από τους κατοίκους και ειδικότερα τους νέους και τις νέες των προηγμένων οικονομικά χωρών. Όμως για να είναι πολιτισμικά υγιής και εθνολογικά βιώσιμη η κάθε κοινωνία κι επομένως και οι προηγμένες οικονομικά και τεχνολογικά, πρέπει τα μέλη τους όχι μόνο να εμπλουτίζουν τη διάνοια τους με γνώσεις, αλλά να διδάσκονται κυρίως τη Γνώση, να μαθαίνουν την Αλήθεια και να αποκτούν αυτοσυνειδησία. Αυτό είναι το απόσταγμα της μακραίωνης κοινωνιολογικής εμπειρίας και της ιστορίας του Παγκόσμιου Πολιτισμού.
Πριν την Πληροφορική η ανθρωπότητα γνώρισε τη μεγάλη επανάσταση στις γνώσεις και τις πληροφορίες με την εφεύρεση της Τυπογραφίας, όταν οι ειδήσεις και τα έργα των μεγάλων σοφών της οικουμένης έπαυσαν να είναι προνόμιο των ολίγων. Και δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο βιβλίο το οποίο τύπωσε ο Γουτεμβέργιος ήταν η Αγία Γραφή, που θα βοηθούσε τους πολλούς ανθρώπους στη Γνώση.
Η τεχνολογία και η Πληροφορική είναι ουδέτερη ως προς την επίδρασή της στον άνθρωπο, εξαρτώμενη όπως αναφέρθηκε παραπάνω, από τον ίδιο τον άνθρωπο και τη χρήση που αυτός κάνει. Βέβαια όσο προχωρεί η τεχνολογία η έκταση που μπορεί να πάρει η ευλογία ή η καταστροφή συνεχώς μεγαλώνει και μάλιστα με εκθετική πρόοδο. Έτσι, ο άνθρωπος βιώνει μια ιδιότυπη «φυλακισμένη» ελευθερία απέναντι στην τεχνολογία.
Προγενέστερα της εποχής μας, ο αμερικανός στοχαστής Λιούις Μάμφορντ αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα το 1948, τόνισε σχετικά ότι «αντί να συνεχίζουμε να μηχανοποιούμε τον άνθρωπο και να τον υποβάλλουμε σε πειθαρχία, πρέπει να κάνουμε ακριβώς το αντίθετο: πρέπει να εξανθρωπίσουμε τη μηχανή» και προσέθεσε ότι αντί να βάλουν οι άνθρωποι τα θεμέλια της Ύπατης Εποχής της Μηχανής πρέπει να δημιουργήσουν την πρώτη αληθινή εποχή του Ανθρώπου (Λ. Μάμφορντ "Ο μύθος της μηχανής", έκδ. "Υψιλον", Αθήνα, 1985, σελ. 140).
Και ο Ορθόδοξος Ρώσος φιλόσοφος Νικόλαος Μπερντιάγεφ το 1934, μετά δηλαδή τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και πριν από τη λαίλαπα του Β' κι ενώ ολοκληρωτικά και τυραννικά καθεστώτα κυβερνούσαν μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες υπογράμμισε: «Η ανθρωπότητα έγινε δούλη των επινοήσεων της τεχνικής και η εποχή μας ουσιαστικά τοποθετήθηκε κάτω από την εξουσία της… Ο απανθρωπισμός πρώτα απ' όλα είναι η μηχανοποίηση της ανθρώ-πινης ζωής, η υποταγή στην τεχνική, η μεταμόρφωση του ανθρώπου σε μηχανή. Η μηχανική δύναμη διασπά την πληρότητα της ανθρώπινης εικόνας και η οικονομική ζωή φαίνεται ολότελα χωρισμένη από την πνευματική που εξωθείται όλο και πιο πολύ στο περιθώριο. Έτσι της αφαιρείται το δικαίωμα να κατευθύνει τη ζωή». ( Νικ. Μπερντιάγεφ "Το πεπρωμένο του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο", Ελλ. Έκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 1980, σελ. 90).
Αυτά που γράφτηκαν πριν από την τεχνολογική εξέλιξη της Πληροφορικής μπορούμε εύκολα να τα μεταφέρουμε σ' αυτήν. Έχουν πλήρη εφαρμογή. Γιατί κυρίως στον Δυτικό Άνθρωπο πάντα υπήρχε ο πειρασμός της υποταγής του στα προϊόντα της σκέψης του και της μετατροπής του σε υποτακτικό ειδώλων που ο ίδιος κατασκεύαζε.
Ο υπολογιστής μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε δίπλα μας τον άνθρωπο της Αυστραλίας, αλλά παράλληλα μπορεί και να μετατρέπει σε ξένο και άγνωστο τον άνθρωπο του διπλανού μας διαμερίσματος. Η Ορθοδοξία μας αντίθετα προς το ρεύμα της εποχής, στηρίζεται στην έμπρακτη αγάπη μεταξύ των ανθρώπων, στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους. Πρότυπο η σχέση των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδος.
Παιδεία: το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα των σύγχρονων δυτικών πολιτισμών (τεχνοκρατικός προσανατολισμός)
Στις μέρες μας το παιδαγωγικό ιδεώδες, όσο και αν αμφισβητείται θεσμικώς, στην πράξη φαίνεται ότι προσδιορίζεται αποφασιστικά από μια τεχνοκρατικά προσανατολισμένη παιδεία, η οποία εμφανίζει έντεχνα τον προσανατολισμό αυτόν ως εντελώς αναγκαίο για μια ρεαλιστική αντιμετώπιση της σύγχρονης ζωής από τους νέους, μέσα όμως από μια σαφώς βιοποριστική προοπτική. Αλλά έτσι η παιδεία μας εμφανίζεται ως χρησιμοθηρική. Ο χρησιμοθηρικός και βιοποριστικός χαρακτήρας της παιδείας οδήγησε άλλωστε και στη σύγχρονη εμπορευματοποίησή της, με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα της ευρύτερης ζωής.
Τα πρότυπα της παιδείας αυτής είναι σαφώς Δυτικά, με χαρακτήρα ραφιναρισμένου ουμανισμού, και ουσιαστικώς υλιστικά. Είναι στην πράξη η ανάγλυφη φανέρωση της αλλοτρίωσης από την πίστη και τη ζωή της Εκκλησίας. Αν θέλαμε όμως να αναζητήσουμε και την εγχώρια υποδομή της σύγχρονης παιδείας μας, θα την βρίσκαμε κατά τη γνώμη μας αναμφίβολα στην κενοδοξία και τη φιλοχρηματία μας. Το καθένα από αυτά τα δύο κατά τον ιερό Χρυσόστομο θα αρκούσε και από μόνο του να οδηγήσει τον άνθρωπο στην έλλειψη αυτογνωσίας και στην αλλοτρίωση από τον Θεό. Τώρα όμως που συμβάλλουν και τα δύο μαζί, σαρώνουν κυριολεκτικά κάθε γνήσιο ανθρωπολογικό στοιχείο, και μάλιστα από εκείνα που κατεξοχήν χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο ως άνθρωπο.
Η παιδεία στα πλαίσια της Εκκλησίας αποκτά κατά κυριολεξία πνευματικό περιεχόμενο. Δεν περιορίζεται στη νοητική διαδικασία, στη γυμνασία του νου, για την αναγωγή του στην αλήθεια των όντων, ούτε όμως και εξαντλείται απλώς σε ηθικές αρετές και σε μορφωτικά ιδεώδη. Η παιδεία που παρέχει ο Θεός δια της Εκκλησίας είναι παιδεία πνευματική, παιδεία που καθιστά το μέτοχό της φορέα της αγιότητας του Θεού.
Η μονομερής και αυτόνομη ανάπτυξη των θεωρουμένων ως κορυφαίων επιστημών, με σημαιοφόρο την υψηλή τεχνολογία, δεν κατέστησαν ποιοτικώς τον άνθρωπο καλύτερο. Η αγιότητα αποτελεί πραγματικότητα, η οποία υπερβαίνει κατά πολύ την συμβατική αρετή, που έχει ως πρότυπό της η κλασσική ελληνική παιδεία. Η σύγχρονη παιδεία δεν ανταποκρίνεται στην ανάπτυξη των πραγματικών ανθρωπολογικών καταβολών, με αποτέλεσμα να εκπαιδεύει μονομερώς τον άνθρωπο και μάλιστα να του στερεί την αληθινή ολοκλήρωσή του ως προσώπου.
Η εποχή μας μπορεί να μην είναι εμφανώς ειδωλολατρική, είναι όμως βαθύτατα εκκοσμικευμένη και πολυπολιτισμική. Όταν έχουμε τη συνείδηση ότι τα παιδιά μας ανήκουν κατεξοχήν στο Χριστό και ότι μας έχουν εκχωρηθεί απ' αυτόν για να τα αναθρέψουμε ως αθλητές του Χριστού και πολίτες της βασιλείας του, τότε πρακτικώς η ζωή μας παραμένει προσανατολισμένη πνευματικά. Όταν υπάρχει η εκκλησιαστική στάση ζωής, ακολουθεί αυτό-νοήτως η δημιουργική πρόσληψη του πολιτισμού της εποχής μας. Δεν φοβόμαστε τον πολιτισμό, όταν γευόμαστε την όντως αθάνατη ζωή του Χριστού.
Η τεχνολογία μπορεί να προσλαμβάνεται από τον πιστό, όχι όμως και η τεχνοκρατία, η οποία αποτελεί το «ιό». Την εκτροπή και την «αμαρτία» της τεχνολογίας, ως αλλοτριωτικής εξουσίας πάνω στον άνθρωπο. Γι’ αυτό άλλωστε και δεν φοβόμαστε μήπως δούμε σύντομα τους μαθητές να πηγαίνουν στο σχολείο με φορητούς υπολογιστές, που θα υποκατα-στήσουν τη σχολική τσάντα. Ο προβληματισμός μας εστιάζεται κυρίως στον στόχο και τον προσανατολισμό της ραγδαίως αναπτυσσόμενης αυτής τεχνολογίας.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία εκ παραδόσεως δεν αντιτίθεται στην καλλιέργεια των επιστημών και των τεχνών ούτε στον άυλο χαρακτήρα της περιουσίας. Απλώς δεν ευνοεί τη μονομερή και αυτόνομη ανάπτυξη της ανθρώπινης γνώσεως. Μόνον όταν η επιστημονική ή οποια-δήποτε άλλη δραστηριότητα ενισχύεται και εμπλουτίζεται με τη χάρη του Θεού, μπορεί να οδηγεί απλανώς στην καταξίωση και στην ουσιαστική αναβάθμιση του ανθρώπινου προ-σώπου. Χωρίς την αναφορά των όντων στο Θεό Λόγο τα όντα αυτονομούνται, χάνουν την ενότητα και το έλλογο νόημά τους, με συνέπεια την παράχρησή τους από τον άνθρωπο. Δεν υπάρχει πράγμα στο υλικό και νοητό επιστητό, που να μην έχει το λόγο του και να είναι παράλογο.
Έτσι στα πλαίσια της Εκκλησίας τα πράγματα καθεαυτά, αλλά και οι γνώσεις γι' αυτά, τίθενται ευχαρίστως και ευχαριστιακά στην υπηρεσία του ανθρώπου και δεν λειτουργούν στην κατεύθυνση της αυτοβεβαιώσεως του εγώ και της κυριαρχίας πάνω στους άλλους («τα πάντα δι' αυτού και εις αυτόν έκτισται»).
Σήμερα, την εποχή της υψηλής τεχνολογίας της πληροφορικής, την αυθεντικότερη πληροφορία για τη ζωή του κόσμου και την προσωπική μας ζωή την παίρνουμε από τους ζώντες χαρισματικούς φορείς. Αυτοί είναι πολύ πιο ενημερωμένοι από τον τύπο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τα τελειότερα ιατρικά μηχανήματα, την ισχυρότερη μνήμη, έχουν την μεγαλύτερη εμβέλεια, είναι παγκοσμίου λήψεως και κινούνται με άνεση σε παρελθόν και μέλλον, επειδή ζουν τον λειτουργικό χρόνο της Εκκλησίας, που έχει τη διάσταση και την προοπτική της αιωνιότητας.
«Γινώσκουσα πίστη και πιστεύουσα γνώση»
Τελειώνοντας αυτή τη μικρή εργασία θα αναφερθώ σε δύο ιστορικούς της Ορθοδοξίας και της Επιστήμης, οι οποίοι κατέθεσαν την ψυχή τους στον ξεχωριστό Θεό τους, ο οποίος όμως ουσιαστικά είναι ο ίδιος υπό άλλο πρίσμα… Ο Μ. Βασίλειος λέγει: «…την προσευχήν μεταξύ του έργου πληρούν∙ ευχαριστούντες μεν τω δεδωκότι και δυνάμιν χειρών προς έργα, και σοφίαν διανοίας προς ανάληψιν της επιστήμης, και την ύλην χαρισαμένω, την τε εν τοις εργαλείοις, και την υποκειμένην ταις τέχναις , άσπερ αν τύχωμεν εργαζόμενοι∙ προσευχόμενοι δε κατευθυνθήναι τα έργα ημών προς τον σκοπόν της προς Θεόν ευαρεστήσεως» (…να συμπληρώνουμε την προσευχή μας κατά τη διάρκεια του έργου. Ευχαριστώντας αυτόν που μας έδωσε και τη δύναμη των χεριών για έργα και τη σοφία του μυαλού για ανάληψη της επιστήμης και αυτόν που χάρισε την ύλη και αυτήν που υπάρχει στα εργαλεία και αυτήν που βρίσκεται στις τέχνες, τις οποίες θα πετύχουμε με την εργασία. Προσευχόμενοι δε να κατευθυνθούν τα έργα μας προς το σκοπό να ευαρεστήσουμε στο Θεό!).
Επιστήμονες και πιστοί τελικά συναντώνται έκθαμβοι στα βάθη του μικρόκοσμου και στην απεραντοσύνη του μακρόκοσμου, για να θαυμάσουν και να υμνήσουν τη δύναμη και τη σοφία του δημιουργού τους, αναφωνούντες μαζί με τον ψαλμωδό: «Ως εμεγαλύνθη τα έργα Σου, Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας» (Ψαλμ. 103,24).-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. «Ο Τεχνοκρατικός Προσανατολισμός της Σύγχρονης Παιδείας και η Ορθόδοξη Πνευματικότητα», Καθηγητή Δημητρίου Ι. Τσελεγγίδη, Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ.
2. «Νέες Τεχνολογίες και Αγωγή της Νεολαίας», μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ.κ. Χριστοδούλου.
3. «Θέματα Χριστιανικής Ηθικής» και «Χριστιανισμός και Θρησκεύματα», σχολικά εγχειρίδια Ο.Ε.Δ.Β.
4. Πηγές διαδικτύου.
---------------------
Εισαγωγικώς θα ήταν σκόπιμη μια σύντομη και επιγραμματική αναφορά στις ξεχωριστές έννοιες της χριστιανικής πίστης και της επιστήμης.
Έννοια και περιεχόμενο της χριστιανικής πίστης
Ως πρωταρχική έννοια «πίστη» νοείται η εμπιστοσύνη σε κάποιον και η βεβαιότητα για κάτι, τα οποία στηρίζονται σε αξιόπιστες μαρτυρίες. Η πίστη παρατηρείται σε όλες τις θρησκείες αποτελώντας τον συνδετικό κρίκο του πιστού με τον Θεό. Η χριστιανική πίστη ουσιαστικά και εννοιολογικά υπερβαίνει τις υπόλοιπες θρησκείες ανά της γης, αφού προϋποθέτει δύο πρόσωπα∙ εκείνο του πιστού χριστιανού, ο οποίος νοείται ως «εικόνα» του Θεού και εκείνο «του Θεού ζώντος» (Ματθ. 16-16), ο οποίος είναι το «πρότυπο».
Η χριστιανική πίστη δεν είναι θεωρητική γνώση ή πεποίθηση κάποιας αφηρημένης θρησκευτικής αλήθειας ή σπουδής. Είναι η απόλυτη βεβαιότητα για τις αλήθειες που διδάσκει η Εκκλησία, είναι η προσωπική συνάντηση και σχέση του πιστού με τον Θεό – μια σχέση ανεπιφύλακτης εμπιστοσύνης που όμοιά της είναι μόνο η σχέση παιδιού και γονιού. Οι αλήθειες της χριστιανικής πίστης περιέχονται συνοπτικά στο Σύμβολο της Πίστεως.
Κατά τον Απόστολο Παύλο είναι ακλόνητη η πεποίθηση για την πραγματική και βέβαιη ύπαρξη αγαθών που ελπίζουμε να αποκτήσουμε κάποτε ως πιστοί χριστιανοί και η βεβαιότητα γι’ αυτά που δεν βλέπουμε με τις ανθρώπινες αισθήσεις μας: «Έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων».
Ενώ ο μεγάλος Αϊνστάιν (ατομικός φυσικός, βραβείο Νόμπελ) σημείωνε: «Η θρησκεία μου έγκειται σ’έναν ταπεινό θαυμασμό προς το ανώτερο και απεριόριστο εκείνο πνεύμα, το οποίο αποκαλύπτεται στις πιο μικρές λεπτομέρειες που μπορούμε να συλλάβουμε με το αδύνατο και εύθραυστο πνεύμα μας»!
Έννοια και σκοπός της επιστήμης
Επιστήμη ονομάζεται η συστηματική και ενδελεχής μελέτη και έρευνα φαινομένων, γεγονότων και αντικειμένων που σχετίζονται με το φυσικό κόσμο (των ανθρωπίνων αισθή-σεων), αλλά και με τον ίδιο τον άνθρωπο ως ψυχοβιολογική οντότητα. Κίνητρο της επιστή-μης είναι η έμφυτη επιθυμία του ανθρώπου για τη γνώση της αλήθειας (των αισθήσεων).
Η γνωστική ικανότητα του ανθρώπου είναι ενέργημα και προϊόν της λογικής του δύναμης η οποία έχει ως επακόλουθό της τη δημιουργία της επιστήμης. Οι επιμέρους σκοποί της είναι:
ü Η επισήμανση των νόμων που διέπουν τη λειτουργία και τη σκοπιμότητα του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου.
ü Η γνώση των μηχανισμών που ρυθμίζουν τις ποικίλες εκφάνσεις της ζωής στον κόσμο.
ü Η ανακάλυψη μέσων και μεθόδων αντιμετώπισης του φυσικού κακού, των ασθε-νειών και του πόνου και σε ιδιαίτερες περιπτώσεις η αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας και υγείας των ανθρώπων που για πολλούς και διάφορους λόγους την έχασαν.
Σχέσεις χριστιανικής πίστης και επιστήμης
Καταρχήν πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν υπάρχει θέμα αντίθεσης ή σύγκρουσης μεταξύ τους. Είναι δύο μεγάλα πνευματικά μεγέθη αλληλοσυμπληρούμενα και όχι αλληλο-αποκλειόμενα. Έχουν αυτόνομες περιοχές ενδιαφερόντων και έρευνας. Ανταποκρίνονται σε διαφορετικές αξιολογικές ροπές και ανάγκες της ενιαίας ανθρώπινης ύπαρξης.
Η επιστήμη ερευνά τα μυστήρια της δημιουργίας, ασχολείται με το επιστητό, ενώ η (χριστιανική κυρίως) θρησκεία ασχολείται με το μυστήριο του Δημιουργού, το υπε-ραισθητό. Έχουν κοινή αφετηρία την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου και ουσιαστικά στοχεύουν στην κατάκτηση της αλήθειας και την εξασφάλιση της ευτυχίας του. Κρίνονται όμως (μαζί ή χωριστά), από το κατά πόσον οδηγούν τον άνθρωπο στον εξανθρωπισμό του ή στον απανθρωπισμό του.
Σε όλα τα πράγματα προηγείται η πίστη… Ποια τέχνη ή επιστήμη μπορεί κάποιος να μάθει, εάν πρώτα δεν αφοσιωθεί σ’ αυτή και δείξει εμπιστοσύνη στο δάσκαλό του; («Απάντων πραγμάτων η πίστις προηγείται… Ποίαν δε τέχνην ή επιστήμην δύναται τις μαθείν, εάν μη πρώτον επιδώ εαυτόν και πιστεύση τω διδασκάλω»), έλεγε ο Θεόφιλος Αντιοχείας (P.G. 6, 1036)! Επισφραγίζοντας με τον καλύτερο τρόπο τις άριστες σχέσεις χριστιανικής πίστης και επιστήμης.
Η τεχνολογία ως ευλογία Θεού («Ο Θεός είναι η πηγή της βεβαιότητας και η εγγύηση της επιστήμης», Ρ.Καρτέσιος – μαθηματικός και φιλόσοφος)
Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σύγχρονης εποχής είναι η ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας ιδιαίτερα. Η ανάπτυξη της επιστήμης (και της τεχνολογίας) είναι ευλογία Θεού, κυριολεκτικά και μεταφορικά! Χάρη στις τεχνολογικές εφαρμογές της επιστήμης βελτιώθηκαν οι συνθήκες της καθημερινής ζωής, εργασίας και διαβίωσης, ανακαλύφθηκαν αποτελεσματικές μέθοδοι αντιμετώπισης ασθενειών, εξαλεί-φθηκαν επιδημίες που μάστιζαν επί αιώνες την ανθρωπότητα, ενώ η επικοινωνία των ανθρώπων με τις νέες τεχνολογίες ιδιαίτερα (ηλεκτρονικός τύπος, τηλεόραση και διαδί-κτυο), έχει προσλάβει θαυμαστές διαστάσεις.
Όλα αυτά έχουν άμεση σχέση με τον χριστιανισμό αφού ο εκχριστιανισμένος ευρω-παϊκός πολιτισμός, στηριγμένος και στην αρχαία ελληνική σκέψη, ανέπτυξε τις επιστήμες και δημιούργησε τη σύγχρονη τεχνολογία. Πουθενά αλλού δεν παρατηρήθηκε ανάλογη ανάπτυξη και τεχνική εφαρμογή της επιστήμης σε τόση και τέτοια έκταση, όπως έγινε στη δυτική Ευρώπη την εποχή μετά την Αναγέννηση, ιδίως μετά τον 17ο αιώνα που καθιε-ρώθηκε η κλασική φυσική του Νεύτωνα αλλά και μετά τον 18ο οπότε πια συμβαίνει η λεγό-μενη «βιομηχανική επανάσταση».
Η ιστορία μας δείχνει ότι όπου σπέρνεται ο χριστιανικός λόγος, εκεί ενθαρρύνεται και η τεχνική πρόοδος. Ο χριστιανός εμπνέεται απ’ την Αγία Γραφή για να αξιοποιήσει την επιστημονική γνώση στις τεχνολογικές εφαρμογές της, έτσι ώστε να κατορθώσει τη μετάβαση απ’ τη δουλεία στην ελευθερία και απ’ την απανθρωπιά στην ανθρωπιά της επίγειας εικόνας του θεού στη γη, δηλαδή του ανθρώπου. Η βιοτική ευημερία μπορεί να είναι η ευλογία του θεού διαμέσου της τεχνολογίας μέχρι σήμερα.
Τεχνολογία: φάρμακο ή φαρμάκι;
Αυτή όμως είναι μόνο η μια όψη της επιστήμης (τεχνολογίας), η ορατή και φωτεινή. Δυστυχώς υπάρχει και η άλλη πλευρά, η σκοτεινή και αθέατη όψη της, η οποία έχει μετατρέψει την «ευλογία Θεού» σε «φάρμακο που έγινε φαρμάκι» και που έχει όχι μόνο θετικές ενέργειες, αλλά και παρενέργειες, παράγει επιθυμητά προϊόντα και ανεπιθύμητα υποπροϊόντα.
Για παράδειγμα, η ανακάλυψη της πυρηνικής ενέργειας από τη σύγχρονη φυσική στον 20ο αιώνα είχε ως αποτέλεσμα την τεχνολογική εφαρμογή της με δύο τρόπους: πολεμικά και ειρηνικά. Η ατομική βόμβα και η χρήση της στα 1945, ήταν η πρώτη πολεμική εφαρμογή της πυρηνικής ενέργειας. Η ειρηνική χρήση της αντίθετα, εξασφάλισε φθηνή ενέργεια στις χώρες που τη χρησιμοποιούν, άφθονη και χωρίς εξάρτηση από άλλες χώρες, περιορίζοντας δραστικά το ακριβό και με ημερομηνία λήξεως πετρέλαιο. Η οποία πάλι όμως έχει ως αποτέλεσμα τη μόλυνση του περιβάλλοντος από ραδιενεργά απόβλητα και έκλυση ραδιε-νέργειας!
Υπάρχουν δεκάδες μικρότερα ή μεγαλύτερα, αλλά το οικολογικό πρόβλημα (η μόλυνση και η σταδιακή καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος), είναι η σοβαρότερη παρενέργεια της ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας από την τεχνολογία. Έτσι, η χρήση των προϊόντων της επιστήμης (κυρίως η σύγχρονη τεχνολογία), μπορεί να αποβεί από πολλα-πλά ενεργητική και ευεργετική μέχρι επιβλαβής ή επικίνδυνη.
Ωστόσο, η επιστήμη δεν ευθύνεται για τις όποιες παρενέργειές της. Αποκλειστικός υπεύθυνος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος με την ηθική συμπεριφορά του και την κατάχρησή της. Από την άλλη, δε μπορεί να απαξιωθεί (πράγμα που πολλοί «ρομαντικοί» ευαγγελίζονται), καθόσον αυτό θα σήμαινε επιστροφή στις άθλιες συνθήκες ζωής και οπισθοδρόμηση στη βαρβαρότητα.
Η τεχνική πρόοδο και η ανάπτυξη των επιστημών πρέπει να είναι εργαλείο για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής και μέσα στα περιορισμένα πλαίσια της κοσμικής ζωής. Το σημαντικό για τον άνθρωπο είναι η ποιότητα της ζωής και η ορθή πορεία προς τον προορισμό του, που σύμφωνα με το χριστιανικό δόγμα είναι η πνευματική εξύψωση και η θέωσή του!
Ορθόδοξη πρόταση
Ναι στην ευρεία χρήση της επιστήμης (και δη της τεχνολογίας), όχι όμως στην κατάχρησή της. Το κλειδί βρίσκεται στα χέρια μας και λέγεται «ευθύνη». Η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να αποβαίνει σωτήρια για τον άνθρωπο, όταν στηρίζεται στην ηθική ευθύνη. Όταν η χρήση γίνεται με βάση την αγάπη (το θεμέλιο του χριστιανισμού), όταν αποβλέπει στο πραγματικό συμφέρον του ανθρώπου, τότε οι προοπτικές που διανοίγονται είναι αισιόδοξες. Ο χριστιανός στέκεται κριτικά απέναντι στην τεχνολογία. Αντιλαμβάνεται ότι αυτή έχει μεγάλη δύναμη και επιδρά στη ζωή του διαμορφώνοντας σε μεγάλο βαθμό ακόμη και τη συμπεριφορά του. Δεν υπερεκτιμά τις δυνατότητές της, δεν τη θεοποιεί, αλλά ούτε και την απορρίπτει. Κρίνει ανάλογα με τη χρήση της και είτε αποδέχεται τα επιτεύγματά της είτε τα καταδικάζει. Η Εκκλησία δεν είναι αντίθετη προς την τεχνολογική ανάπτυξη και την εξέλιξη της επιστήμης, αλλά θέτει ως προϋπόθεση μόνο τη σωστή χρήση της. Η δε επιστήμη οφείλει να λειτουργεί με ανθρώπινο πρόσωπο για χάρη του ανθρώπου και προς πλήρωση του πραγματικού της στόχου.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αντιπαρατέθηκε ποτέ στην εξέλιξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ούτε τις φοβήθηκε. Αντιθέτως χρησιμοποίησε πάντοτε την τεχνολογία. Απόδειξη τα μοναστήρια μας και τα όσα έργα και κειμήλια έχουν διασωθεί σ' αυτά. Έργα και εργαλεία μηχανικά, υδραυλικά, αρχιτεκτονικά, κλωστοϋφαντουργικά, ιατρικά. Οι όποιες επιφυλάξεις ή και αντιδράσεις κληρικών και λαϊκών αφορούν στον φόβο τους για τους επιστήμονες και τους τεχνολόγους εκείνους, για τους οποίους υπάρχει ο κίνδυνος να απανθρωποποιηθούν, να χάσουν την ψυχή τους και να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στην ανθρώπινη κοινωνία.
Πρωταρχικός τομέας καθημερινής επιστημονικής πρακτικής είναι η πληροφορική την οποία χρησιμοποιεί για το ποιμαντικό Της έργο, αλλά και για την καλύτερη εξυπηρέτηση των υπηρεσιών Της.
Πληροφορική: ναυαρχίδα των επιστημών του 21ου αιώνα
Ο τεράστιος όγκος των διατιθεμένων πληροφοριών και η ευκολία πρόσβασης σ' αυτές δια των ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι πρωτοφανής στην πορεία της ανθρωπότητας. Η εξέλιξη αυτή είναι κατ' αρχήν θετική, αφού οι πολλές αυτές γνώσεις διασπείρονται σε όλη την Οικουμένη, με πολύ περισσότερη πάντως αξιοποίηση από τους κατοίκους και ειδικότερα τους νέους και τις νέες των προηγμένων οικονομικά χωρών. Όμως για να είναι πολιτισμικά υγιής και εθνολογικά βιώσιμη η κάθε κοινωνία κι επομένως και οι προηγμένες οικονομικά και τεχνολογικά, πρέπει τα μέλη τους όχι μόνο να εμπλουτίζουν τη διάνοια τους με γνώσεις, αλλά να διδάσκονται κυρίως τη Γνώση, να μαθαίνουν την Αλήθεια και να αποκτούν αυτοσυνειδησία. Αυτό είναι το απόσταγμα της μακραίωνης κοινωνιολογικής εμπειρίας και της ιστορίας του Παγκόσμιου Πολιτισμού.
Πριν την Πληροφορική η ανθρωπότητα γνώρισε τη μεγάλη επανάσταση στις γνώσεις και τις πληροφορίες με την εφεύρεση της Τυπογραφίας, όταν οι ειδήσεις και τα έργα των μεγάλων σοφών της οικουμένης έπαυσαν να είναι προνόμιο των ολίγων. Και δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο βιβλίο το οποίο τύπωσε ο Γουτεμβέργιος ήταν η Αγία Γραφή, που θα βοηθούσε τους πολλούς ανθρώπους στη Γνώση.
Η τεχνολογία και η Πληροφορική είναι ουδέτερη ως προς την επίδρασή της στον άνθρωπο, εξαρτώμενη όπως αναφέρθηκε παραπάνω, από τον ίδιο τον άνθρωπο και τη χρήση που αυτός κάνει. Βέβαια όσο προχωρεί η τεχνολογία η έκταση που μπορεί να πάρει η ευλογία ή η καταστροφή συνεχώς μεγαλώνει και μάλιστα με εκθετική πρόοδο. Έτσι, ο άνθρωπος βιώνει μια ιδιότυπη «φυλακισμένη» ελευθερία απέναντι στην τεχνολογία.
Προγενέστερα της εποχής μας, ο αμερικανός στοχαστής Λιούις Μάμφορντ αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα το 1948, τόνισε σχετικά ότι «αντί να συνεχίζουμε να μηχανοποιούμε τον άνθρωπο και να τον υποβάλλουμε σε πειθαρχία, πρέπει να κάνουμε ακριβώς το αντίθετο: πρέπει να εξανθρωπίσουμε τη μηχανή» και προσέθεσε ότι αντί να βάλουν οι άνθρωποι τα θεμέλια της Ύπατης Εποχής της Μηχανής πρέπει να δημιουργήσουν την πρώτη αληθινή εποχή του Ανθρώπου (Λ. Μάμφορντ "Ο μύθος της μηχανής", έκδ. "Υψιλον", Αθήνα, 1985, σελ. 140).
Και ο Ορθόδοξος Ρώσος φιλόσοφος Νικόλαος Μπερντιάγεφ το 1934, μετά δηλαδή τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και πριν από τη λαίλαπα του Β' κι ενώ ολοκληρωτικά και τυραννικά καθεστώτα κυβερνούσαν μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες υπογράμμισε: «Η ανθρωπότητα έγινε δούλη των επινοήσεων της τεχνικής και η εποχή μας ουσιαστικά τοποθετήθηκε κάτω από την εξουσία της… Ο απανθρωπισμός πρώτα απ' όλα είναι η μηχανοποίηση της ανθρώ-πινης ζωής, η υποταγή στην τεχνική, η μεταμόρφωση του ανθρώπου σε μηχανή. Η μηχανική δύναμη διασπά την πληρότητα της ανθρώπινης εικόνας και η οικονομική ζωή φαίνεται ολότελα χωρισμένη από την πνευματική που εξωθείται όλο και πιο πολύ στο περιθώριο. Έτσι της αφαιρείται το δικαίωμα να κατευθύνει τη ζωή». ( Νικ. Μπερντιάγεφ "Το πεπρωμένο του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο", Ελλ. Έκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 1980, σελ. 90).
Αυτά που γράφτηκαν πριν από την τεχνολογική εξέλιξη της Πληροφορικής μπορούμε εύκολα να τα μεταφέρουμε σ' αυτήν. Έχουν πλήρη εφαρμογή. Γιατί κυρίως στον Δυτικό Άνθρωπο πάντα υπήρχε ο πειρασμός της υποταγής του στα προϊόντα της σκέψης του και της μετατροπής του σε υποτακτικό ειδώλων που ο ίδιος κατασκεύαζε.
Ο υπολογιστής μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε δίπλα μας τον άνθρωπο της Αυστραλίας, αλλά παράλληλα μπορεί και να μετατρέπει σε ξένο και άγνωστο τον άνθρωπο του διπλανού μας διαμερίσματος. Η Ορθοδοξία μας αντίθετα προς το ρεύμα της εποχής, στηρίζεται στην έμπρακτη αγάπη μεταξύ των ανθρώπων, στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους. Πρότυπο η σχέση των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδος.
Παιδεία: το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα των σύγχρονων δυτικών πολιτισμών (τεχνοκρατικός προσανατολισμός)
Στις μέρες μας το παιδαγωγικό ιδεώδες, όσο και αν αμφισβητείται θεσμικώς, στην πράξη φαίνεται ότι προσδιορίζεται αποφασιστικά από μια τεχνοκρατικά προσανατολισμένη παιδεία, η οποία εμφανίζει έντεχνα τον προσανατολισμό αυτόν ως εντελώς αναγκαίο για μια ρεαλιστική αντιμετώπιση της σύγχρονης ζωής από τους νέους, μέσα όμως από μια σαφώς βιοποριστική προοπτική. Αλλά έτσι η παιδεία μας εμφανίζεται ως χρησιμοθηρική. Ο χρησιμοθηρικός και βιοποριστικός χαρακτήρας της παιδείας οδήγησε άλλωστε και στη σύγχρονη εμπορευματοποίησή της, με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα της ευρύτερης ζωής.
Τα πρότυπα της παιδείας αυτής είναι σαφώς Δυτικά, με χαρακτήρα ραφιναρισμένου ουμανισμού, και ουσιαστικώς υλιστικά. Είναι στην πράξη η ανάγλυφη φανέρωση της αλλοτρίωσης από την πίστη και τη ζωή της Εκκλησίας. Αν θέλαμε όμως να αναζητήσουμε και την εγχώρια υποδομή της σύγχρονης παιδείας μας, θα την βρίσκαμε κατά τη γνώμη μας αναμφίβολα στην κενοδοξία και τη φιλοχρηματία μας. Το καθένα από αυτά τα δύο κατά τον ιερό Χρυσόστομο θα αρκούσε και από μόνο του να οδηγήσει τον άνθρωπο στην έλλειψη αυτογνωσίας και στην αλλοτρίωση από τον Θεό. Τώρα όμως που συμβάλλουν και τα δύο μαζί, σαρώνουν κυριολεκτικά κάθε γνήσιο ανθρωπολογικό στοιχείο, και μάλιστα από εκείνα που κατεξοχήν χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο ως άνθρωπο.
Η παιδεία στα πλαίσια της Εκκλησίας αποκτά κατά κυριολεξία πνευματικό περιεχόμενο. Δεν περιορίζεται στη νοητική διαδικασία, στη γυμνασία του νου, για την αναγωγή του στην αλήθεια των όντων, ούτε όμως και εξαντλείται απλώς σε ηθικές αρετές και σε μορφωτικά ιδεώδη. Η παιδεία που παρέχει ο Θεός δια της Εκκλησίας είναι παιδεία πνευματική, παιδεία που καθιστά το μέτοχό της φορέα της αγιότητας του Θεού.
Η μονομερής και αυτόνομη ανάπτυξη των θεωρουμένων ως κορυφαίων επιστημών, με σημαιοφόρο την υψηλή τεχνολογία, δεν κατέστησαν ποιοτικώς τον άνθρωπο καλύτερο. Η αγιότητα αποτελεί πραγματικότητα, η οποία υπερβαίνει κατά πολύ την συμβατική αρετή, που έχει ως πρότυπό της η κλασσική ελληνική παιδεία. Η σύγχρονη παιδεία δεν ανταποκρίνεται στην ανάπτυξη των πραγματικών ανθρωπολογικών καταβολών, με αποτέλεσμα να εκπαιδεύει μονομερώς τον άνθρωπο και μάλιστα να του στερεί την αληθινή ολοκλήρωσή του ως προσώπου.
Η εποχή μας μπορεί να μην είναι εμφανώς ειδωλολατρική, είναι όμως βαθύτατα εκκοσμικευμένη και πολυπολιτισμική. Όταν έχουμε τη συνείδηση ότι τα παιδιά μας ανήκουν κατεξοχήν στο Χριστό και ότι μας έχουν εκχωρηθεί απ' αυτόν για να τα αναθρέψουμε ως αθλητές του Χριστού και πολίτες της βασιλείας του, τότε πρακτικώς η ζωή μας παραμένει προσανατολισμένη πνευματικά. Όταν υπάρχει η εκκλησιαστική στάση ζωής, ακολουθεί αυτό-νοήτως η δημιουργική πρόσληψη του πολιτισμού της εποχής μας. Δεν φοβόμαστε τον πολιτισμό, όταν γευόμαστε την όντως αθάνατη ζωή του Χριστού.
Η τεχνολογία μπορεί να προσλαμβάνεται από τον πιστό, όχι όμως και η τεχνοκρατία, η οποία αποτελεί το «ιό». Την εκτροπή και την «αμαρτία» της τεχνολογίας, ως αλλοτριωτικής εξουσίας πάνω στον άνθρωπο. Γι’ αυτό άλλωστε και δεν φοβόμαστε μήπως δούμε σύντομα τους μαθητές να πηγαίνουν στο σχολείο με φορητούς υπολογιστές, που θα υποκατα-στήσουν τη σχολική τσάντα. Ο προβληματισμός μας εστιάζεται κυρίως στον στόχο και τον προσανατολισμό της ραγδαίως αναπτυσσόμενης αυτής τεχνολογίας.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία εκ παραδόσεως δεν αντιτίθεται στην καλλιέργεια των επιστημών και των τεχνών ούτε στον άυλο χαρακτήρα της περιουσίας. Απλώς δεν ευνοεί τη μονομερή και αυτόνομη ανάπτυξη της ανθρώπινης γνώσεως. Μόνον όταν η επιστημονική ή οποια-δήποτε άλλη δραστηριότητα ενισχύεται και εμπλουτίζεται με τη χάρη του Θεού, μπορεί να οδηγεί απλανώς στην καταξίωση και στην ουσιαστική αναβάθμιση του ανθρώπινου προ-σώπου. Χωρίς την αναφορά των όντων στο Θεό Λόγο τα όντα αυτονομούνται, χάνουν την ενότητα και το έλλογο νόημά τους, με συνέπεια την παράχρησή τους από τον άνθρωπο. Δεν υπάρχει πράγμα στο υλικό και νοητό επιστητό, που να μην έχει το λόγο του και να είναι παράλογο.
Έτσι στα πλαίσια της Εκκλησίας τα πράγματα καθεαυτά, αλλά και οι γνώσεις γι' αυτά, τίθενται ευχαρίστως και ευχαριστιακά στην υπηρεσία του ανθρώπου και δεν λειτουργούν στην κατεύθυνση της αυτοβεβαιώσεως του εγώ και της κυριαρχίας πάνω στους άλλους («τα πάντα δι' αυτού και εις αυτόν έκτισται»).
Σήμερα, την εποχή της υψηλής τεχνολογίας της πληροφορικής, την αυθεντικότερη πληροφορία για τη ζωή του κόσμου και την προσωπική μας ζωή την παίρνουμε από τους ζώντες χαρισματικούς φορείς. Αυτοί είναι πολύ πιο ενημερωμένοι από τον τύπο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τα τελειότερα ιατρικά μηχανήματα, την ισχυρότερη μνήμη, έχουν την μεγαλύτερη εμβέλεια, είναι παγκοσμίου λήψεως και κινούνται με άνεση σε παρελθόν και μέλλον, επειδή ζουν τον λειτουργικό χρόνο της Εκκλησίας, που έχει τη διάσταση και την προοπτική της αιωνιότητας.
«Γινώσκουσα πίστη και πιστεύουσα γνώση»
Τελειώνοντας αυτή τη μικρή εργασία θα αναφερθώ σε δύο ιστορικούς της Ορθοδοξίας και της Επιστήμης, οι οποίοι κατέθεσαν την ψυχή τους στον ξεχωριστό Θεό τους, ο οποίος όμως ουσιαστικά είναι ο ίδιος υπό άλλο πρίσμα… Ο Μ. Βασίλειος λέγει: «…την προσευχήν μεταξύ του έργου πληρούν∙ ευχαριστούντες μεν τω δεδωκότι και δυνάμιν χειρών προς έργα, και σοφίαν διανοίας προς ανάληψιν της επιστήμης, και την ύλην χαρισαμένω, την τε εν τοις εργαλείοις, και την υποκειμένην ταις τέχναις , άσπερ αν τύχωμεν εργαζόμενοι∙ προσευχόμενοι δε κατευθυνθήναι τα έργα ημών προς τον σκοπόν της προς Θεόν ευαρεστήσεως» (…να συμπληρώνουμε την προσευχή μας κατά τη διάρκεια του έργου. Ευχαριστώντας αυτόν που μας έδωσε και τη δύναμη των χεριών για έργα και τη σοφία του μυαλού για ανάληψη της επιστήμης και αυτόν που χάρισε την ύλη και αυτήν που υπάρχει στα εργαλεία και αυτήν που βρίσκεται στις τέχνες, τις οποίες θα πετύχουμε με την εργασία. Προσευχόμενοι δε να κατευθυνθούν τα έργα μας προς το σκοπό να ευαρεστήσουμε στο Θεό!).
Επιστήμονες και πιστοί τελικά συναντώνται έκθαμβοι στα βάθη του μικρόκοσμου και στην απεραντοσύνη του μακρόκοσμου, για να θαυμάσουν και να υμνήσουν τη δύναμη και τη σοφία του δημιουργού τους, αναφωνούντες μαζί με τον ψαλμωδό: «Ως εμεγαλύνθη τα έργα Σου, Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας» (Ψαλμ. 103,24).-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. «Ο Τεχνοκρατικός Προσανατολισμός της Σύγχρονης Παιδείας και η Ορθόδοξη Πνευματικότητα», Καθηγητή Δημητρίου Ι. Τσελεγγίδη, Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ.
2. «Νέες Τεχνολογίες και Αγωγή της Νεολαίας», μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ.κ. Χριστοδούλου.
3. «Θέματα Χριστιανικής Ηθικής» και «Χριστιανισμός και Θρησκεύματα», σχολικά εγχειρίδια Ο.Ε.Δ.Β.
4. Πηγές διαδικτύου.
---------------------
[Αριστη εργασία! Γραμμένη από κάποιον, στη γραφίδα του οποίου είναι φανερή η αγάπη που τρέφει για τη Θεολογία.
Χαρ. Ανδρεόπουλος]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου